สถาปัตยกรรมที่มีคุณค่าของมหาวิทยาลัยศิลปากร

พระราชวังสนามจันทร์
	พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6) ครั้งยังทรง ดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฏราชกุมาร เสด็จแปรพระราชฐานไปนครปฐมอยู่เนืองๆ และ โดยปกติจะประทับที่พระตำหนักใกล้ๆ องค์พระปฐมเจดีย์เรียกว่า พระตำหนักบังกาโล (เวลานี้ได้ถูกรื้อไปแล้ว) เนื่องจากพอพระราช หฤทัยในความร่มเย็นตามธรรมชาติของเมืองนครปฐมและสนพระ ราชหฤทัยในความเป็นแหล่งศิลปวัฒนธรรมและศาสนาของเมืองอีก ประการหนึ่งพระองค์มีพระราชดำริในการสร้างพระราชวังสนามจันทร์ ไว้เป็นที่มั่นเพื่อเตรียมพร้อมสำหรับรับวิกฤตการณ์ของประเทศอัน อาจเกิดขึ้นเนื่องจากที่ตั้งของพระราชวังสนามจันทร์ เป็นปราการที่ตั้ง อยู่ในที่เหมาะสมการเดินทางจากธนบุรีไปนครปฐมต้องไปทางเรือโดย อาศัยลำคลองกับทางรถไฟเท่านั้นพระองค์ทรงให้ข้าราชบริพารติดต่อ กับชาวบ้านเพื่อขอซื้อที่ดินบริเวณสระน้ำจันทร์ด้วยพระราชทรัพย์ ส่วนพระองค์ รวบรวมที่ดินได้ทั้งหมดถึง 888 ไร่ 3 งาน 24 ตารางวา และโปรดเกล้าฯ ให้พระวิศุกรรมศิลปประสิทธิ์(น้อย ศิลปี)เป็นผู้ดำ เนินการก่อสร้างเมื่อราวปี พ.ศ. 2450

p


พระที่นั่งและสถานที่ในพระราชวังสนามจันทร์ มีดังนี้ พระที่นั่งพิมานปฐม พระที่นั่งอภิรมย์ฤดี พระที่นั่งวัชรีรมยา พระที่นั่งสามัคคีมุขมาตย์ เทวาลัยคเณศร์ ศาลาธรรมเทศน์โอฬาร พระที่นั่งปาฏิหาริย์ทัศไนย พระตำหนักชาลีมงคลอาสน์ พระตำหนักมารีราชรัตบัลลังก์ พระตำหนักทับแก้ว พระตำหนักทับขวัญ ส่วนสิ่งก่อสร้างอื่นๆ ที่สำคัญได้แก่ ศาลาลงสรง เรือนพระกรรณสักขี ทับเจริญ เรือนพระยานนทิการ เรือนพระธเนศวรโรงละคร สถานีรถไฟ ถนน และสะพาน
		p
ต่อมาพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 7) ได้ทรงยกพระราชวังสนามจันทร์ให้มณฑล นครไชยศรีใช้เป็นสถานที่ราชการ คือ ศาลากลางจังหวัด สำนักงานศึกษาธิการจังหวัด และศาลจังหวัดมา จนกระทั่งทุกวันนี้ เนื้อที่ด้านหลังพระที่นั่งจำนวน 61 ไร่ 1 งาน เป็นเขตที่กระทรวงธรรมการขอใช้เป็น บริเวณโรงเรียนเกษตรกรรม เนื้อที่อีกส่วนหนึ่งทางด้านใต้บริเวณริมถนนราชดำริห์ เป็นที่ตั้งของ โรงเรียนการช่างชาย โรงเรียนทั้งสองนี้ได้ย้ายออกไปเมื่อ พ.ศ. 2513 นอกจากนั้น บางส่วนของพระราชวังสนามจันทร์ กรมพระคลังข้างที่ได้ให้เอกชนเช่า



วันที่ 28 กันยายน พ.ศ. 2508 คณะรัฐมนตรีมีมติมอบให้ ฯพณฯ ศาสตราจารย์ ม.ล.ปิ่น มาลากุล รัฐมนตรีว่าการกระทรวง ศึกษาธิการซึ่งดำรงตำแหน่งอธิการบดีมหาวิทยาลัยศิลปากรเป็นคนแรก เสนอ “โครงการปรับปรุงมหาวิทยาลัยศิลปากร พ.ศ. 2509”อันเป็นโครงการ 6 ปี (พ.ศ. 2510-2515) โดยมีหลักการที่จะขยายการเรียนการสอนนอกเหนือไปจากศิลปะและ โบราณคดีขยายปริมาณรับนักศึกษาให้มากขึ้นตามความต้องการของประเทศ และขอใช้บริเวณพระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม เปิดคณะอักษรศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ดุริยางคศิลป และครุศาสตร์ โดยใช้ระบบวิทยาลัย คณะรัฐมนตรีอนุมัติโครงการนี้เมื่อวันที่ 18 มกราคม 2509 แต่โครงการดังกล่าวต้องเปลี่ยนแปลงไป เมื่อมีแผนพัฒนามหาวิทยาลัย ปี 2515-2519 วิทยาลัยที่จัดตั้งขึ้นสำเร็จมีวิทยาลัยเดียวคือ วิทยาลัยทับแก้ว อย่างไรก็ดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ก็ได้ใช้พื้นที่บางส่วนในพระราชวังสนามจันทร์จำนวน 427 ไร่ 9 งาน 46 ตารางวา ก่อสร้างอาคารต่างๆของมหาวิทยาลัยโดยใช้เนื้อที่ด้านหลังและรอบนอกพระที่นั่งเท่านั้นพระที่นั่งและอาคารต่างๆ ยังคงไว้และมีการอนุรักษ์ให้คงสภาพเดิมเหมือนในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จมาประทับ ซึ่งมีโบราณสถานของพระราชวังสนามจันทร์ที่อยู่ในความดูแลรักษาของมหาวิทยาลัย ได้แก่พระตำหนักชาลีมงคลอาสน์พระตำหนักมารีราชรัตบัลลังก์พระตำหนักทับขวัญและเรือนทับเจริญ โดยจัดบูรณะซ่อมแซมโบราณสถานเหล่านี้ให้คงสภาพอันงดงามตามเดิมและได้ใช้ให้เกิดประโยชน์ทางศิลปวัฒนธรรมโดยลำดับ





ปัจจุบันพระตำหนักชาลีมงคลอาสน์ และพระตำหนักมารีราชรัตบัลลังก์ เป็นสถานที่ตั้งของพิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว พระตำหนักทับขวัญ เป็นสถานที่ตั้งของหอศิลปของมหาวิทยาลัยศิลปากรใช้เป็นที่จัดแสดงงานศิลปะและผลงานศิลปวัฒนธรรมของไทยโดยเฉพาะศิลปวัฒนธรรมภูมิภาคตะวันตก เรือนทับเจริญเป็นสถานที่ตั้งของสถาบันวัฒนธรรมภูมิภาคตะวันตก