เขาปลาร้า

ที่ตั้ง
หมู่ 3 บ้านชายเขา ตำบลป่าอ้อ อำเภอลานสัก
พิกัดทางภูมิศาสตร์
เส้นรุ้งที่ 15^o 21' 55" เหนือ เส้นแวงที่ 99^o 28' 32" ตะวันออก ระวางที่ 4939 IV
การค้นพบ
ชาวบ้านแถบเขาปลาร้า เป็นผู้ขึ้นไปพบภาพเขียนสีบนผนังเพิงหินของถ้ำประทุน บนเขาปลาร้า แล้วแพร่กระจายข่าวกันออกไป จนกระทั่งคุณพลาดิสัย สิทธิธัญกิจ ผู้ศึกษาประวัติศาสตร์วัฒนธรรมของจังหวัดอุทัยธานี และคุณวิทยา อินทโกศัย นักโบราณคดีจากกรมศิลปากร ได้ขึ้นไปสำรวจและนำมาพิมพ์เผยแพร่
สภาพที่ตั้ง
เขาปลาร้า เป็นภูเขาหินปูนทางทิศตะวันตกของอำเภอหนองฉาง ทอดตัวยาวตามแนว เหนือ-ใต้ ส่วนบริเวณ "ถ้ำประทุน" ซึ่งพบภาพเขียนสีบนผนังเพิงผาบนเขาปลาร้า อยู่ทางด้านตะวันตกของภูเขา จึงอยู่ในเขตอำเภอลานสัก เป็นภูเขาที่สูงชันมาก
ลักษณะของถ้ำ
"ถ้ำประทุน" บนเขาปลาร้า อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 480 เมตร หรือสูงจากพื้นล่าง 395 เมตร เป็นถ้ำที่สูงสุดของเขาปลาร้า หันหน้าไปทาง ทิศตะวันตก เพิงผาที่มีภาพเขียนสีเป็นแนวผนังยาวประมาณ 38 เมตร เป็นเพิงผาที่ลาดเอียงประมาณ 80 องศา ภาพที่ต่ำสุดสูงจากพื้นประมาณ 4 เมตร และอยู่สูงสุดประมาณ 9 เมตร
หลักฐานทางโบราณคดี พบขวานหินขัด 2 ชิ้น และเศษภาชนะดินเผาจำนวนหนึ่ง
ภาพเขียนสี
ภาพเขียนที่ปรากฎมีประมาณ 40 ภาพ เป็นภาพคนและภาพสัตว์ วางภาพตามแนวเฉียงจากซ้ายไล่สูงเรื่อยขึ้นไป
-
	ภาพคนแสดงอาการเคลื่อนไหวในท่าทางต่างๆ กัน มีการประดับตกแต่งร่างกาย โดยเฉพาะบริเวณเอว ซึ่งอาจเป็นผ้าคล้ายผูกเป็นโบว์ห้อยชายก็ได้ และบนศีรษะอาจมีกิ่งไม้หรือขนนกประดับ ที่ข้อมืออาจสวมกำไล
-
		ส่วนภาพสัตว์ซึ่งอาจเป็นภาพวัวหรือกระทิง กวาง สุนัข ไก่ เต่า และกบ
-
		รวมทั้งภาพคนที่แสดงท่าทางหรืออาจแต่งกายเลียนแบบสัตว์ด้วย
-
ภาพคนกับสัตว์มักอยู่ร่วมกัน มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันเป็นเรื่องราวเดียวกัน เช่น ภาพคนกำลังจูงวัว หรือกระทิง
-
ภาพคนกับสุนัข ซึ่งบนลำตัวของสัตว์นั้น เขียนเป็นลวดลายคล้ายมีการประดับตกแต่ง บนตัวสัตว์หรือมีผืนผ้าที่มีลวดลายพาดห้อยบนหลังสัตว์ด้วย
-
		ภาพทั้งหมดเขียนด้วยสีแดง และสีแดงเข้ม มีการเขียนภาพซ้อนทับกันบางตำแหน่ง และยังเห็นลายเส้นที่ร่างภาพขึ้นก่อนด้วยสีดำ
-
ลักษณะของภาพ เขียนลงสีในแบบต่างๆ หลายแบบ ส่วนมากเขียนแบบเงาทึบ (silhouette) แบบเงาทึบบางส่วน (partial silhouette) แบบโครงร่างภายนอก (outline) และแบบกิ่งไม้ (stick man) ภาพคนและสัตว์ที่เขาปลาร้านี้เขียนได้เหมือนจริง และใกล้เคียงกับธรรมชาติมาก เขียนง่ายๆแต่ได้สัดส่วน แสดงถึงความเข้าใจในรูปร่างสรีระ ดังภาพคนที่เขียนให้เห็นกล้ามเนื้อน่องที่โป่งพอง หรือแสดงเพศผู้หญิงด้วยหน้าอก เมื่อหันด้านข้าง แสดงนิ้วมือนิ้วเท้าด้วย
และการเสนอมิติของภาพ ด้วยขนาดเล็กใหญ่ แสดงความใกล้ไกลและการจัดระดับของภาพ รวมทั้งแสดงการเคลื่อนไหวของคน ด้วยการเขียนภาพด้านข้าง (profile) และภาพบิดมุมมอง(twisted perspective) ด้วยการเขียนภาพส่วนบนของลำตัวด้านตรง แต่ส่วนล่างหันด้านข้าง ซึ่งใบหน้าอาจหันด้านข้างด้วย (Cestosomatic)
แหล่งภาพเขียนสีที่เขาปลาร้านี้ นับเป็นแหล่งที่มีภาพเขียนสีปรากฎชัดเจน มองเห็นได้ชัดและสวยงามมากแหล่งหนึ่ง ภาพทั้งหมดที่เขียนไว้ น่าจะเป็นการวาดขึ้นเนื่องในพิธีกรรม ความเชื่ออันมีมาอย่าง ต่อเนื่อง ของกลุ่มคนที่มีความเชื่อร่วมกันมาใช้สถานที่นั้น ภาพที่ปรากฎจึงน่าเป็นเรื่องราวของขบวนแห่ ในพิธีกรรมเกี่ยวกับความอุดมสมบูรณ์ของชุมชนที่ทำการเกษตรกรรม โดยใช้การสื่อความหมายด้วยภาพคนและสัตว์ ที่ประดับตกแต่งร่างกายและศีรษะ แสดงอาการเคลื่อนไหวคล้ายเต้นรำ ภาพสัตว์ต่างชนิดกันที่น่าจะมีความหมายเป็นตัวแทนของสิ่งที่พวกตนนับถือ หรือภาพคนคล้ายลิงหรือมีท่าทางเลียนแบบสัตว์ หรือแต่งกายคล้ายสัตว์ ซึ่งล้วนแต่มีความหมายถึง การเป็นตัวแทนหรือสัญลักษณ์ของความเชื่อ ในสิ่งที่มีอยู่ในธรรมชาติแห่งความอุดมสมบูรณ์ ภาพต่างๆ เหล่านั้นมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกัน เป็นเรื่องราวบอกเล่าเรื่องเดียวกัน แต่อาจจะไม่ได้เขียนขึ้นคราวเดียวกัน เพราะมีการเขียนซ้อนทับกัน และลักษณะของภาพก็แตกต่างกันด้วย อย่างไรก็ตามภาพเหล่านั้นก็คงจะถูกเขียนขึ้นตามความเชื่อ และยังคงมีพิธีกรรมสืบต่อเนื่องกันมาระยะเวลาหนึ่ง ประกอบกับหลักฐานทางโบราณคดีอื่นๆ ที่พบในบริเวณใกล้เคียงในเขตจังหวัดอุทัยธานี เขาปลาร้านี้มีชุมชนที่ทำการกสิกรรม แล้วมาใช้ประโยชน์ถ้ำนี้ เพื่อจุดมุ่งหมายเดียวกันในช่วงเมื่อประมาณ 3000 ปีมาแล้ว
-